Nieposłuszeństwo jest zachowaniem wyuczonym i wzmacnianym w interakcjach z innymi osobami. Najczęściej służy dziecku do radzenia sobie ze stresem w danej sytuacji – zazwyczaj bowiem dorośli ustępują i wycofują wydane wcześniej polecenia.
Na pewno znacie państwo taką sytuację: “Za każdym razem, kiedy proszę moje dziecko o wykonanie polecenia, spotykam się z lekceważeniem i słyszę: – zaraz, za chwilę, nie teraz, nie chcę, nie mam czasu, później – moje prośby nie skutkują. Tak jest codziennie. Powtarzam kilka razy, podnoszę głos, w końcu krzyczę: “Adam, posprzątaj zabawki”, “Adam, umyj ręce i siadaj do stołu” – a mój syn odpowiada mi “zaraz”, po czym i tak nie wykonuje polecenia lub robi się z tego wielka kłótnia. Jestem bezradna! “.
Dlaczego tak się dzieje?
Wielu rodziców w ogóle nie sprawdza czy ich dziecko wykonało polecenie. To z kolei rodzi w dziecku do przekonanie, że rodzica nie należy traktować poważnie (przecież i tak nie kontroluje, czy to zrobiłem, nie wyciąga konsekwencji) lub nie jest on zainteresowany dzieckiem.
Artur Kołakowski i Agnieszka Pisula w książce “Sposób na trudne dziecko” wskazują na 3 powody, dla których tak się dzieje:
- Rodzic produkuje tzw. szum poleceniowy, czyli wydaje dziecku kilka/kilkanascie poleceń naraz. Potem sam nie pamięta o co prosił i nie kontroluje wykonania poleceń.
- Rodzic nie sprawdza wykonania danego polecenia.
- Rodzic wydaje polecenia, będąc “daleko” od dziecka – np. wydaje polecenia jednocześnie przygotowując obiad w kuchni, sprzątając łazienkę lub siedząc w fotelu przy TV.
Jak skutecznie wydawać polecenia, aby były egzekwowane?
Przytoczę algorytm zaproponowany przez A. Kołakowskiego i A. Pisulę w cytowanej wcześniej książce, czyli 6 etapów skutecznego wydawania poleceń:
- Podejdź do dziecka.
- Zdobądź jego uwagę (dotknij jego ramienia, nawiąż kontakt wzrokowy, zawołaj po imieniu).
- Sformułuj jednoznaczne, dwu- trzywyrazowe polecenie.
- Poproś dziecko, by powtórzyło polecenie.
- Powtórz polecenie raz, a następnie poproś, by dziecko je powtórzyło.
- Dopilnuj wykonania polecenia (nie odchodź od dziecka, dopóki nie dokończy zadania!)
Omówmy po kolei każdy etap:
Podejdź do dziecka
- zrobienie kroku w kierunku dziecka jest dla niego sygnałem, że rzeczywiście coś jest dla nas ważne, skoro podjęliśmy trud i oderwaliśmy się od swoich spraw. To przygotowanie dziecka na to, że właśnie zaczęliśmy wydawać polecenie.
Zdobądź jego uwagę
- czynność ta porządkuje nam komunikację, wysyła sygnał dziecku, że chcemy z nim porozmawiać, że traktujemy go poważnie i z szacunkiem. Oderwanie dziecka od zabawy może stanowić pewien problem, zwłaszcza kiedy dziecko nie lubi lub nie chce patrzeć na rozmówcę (np. dzieci z zespołem Aspergera, autyzmem, dzieci lękowe lub zdrowe, ale kiedy są obrażone, złe lub negatywnie nastawione). Mimo to próbujemy nawiązać kontakt wzrokowy poprzez przykucnięcie, dotknięcie barków.
Wydaj krótkie polecenie
- postarajmy się wydawać polecenie w takich momentach, aby nie przerwać dziecku ważnej czynności (np. oglądania ulubionej bajki, która właśnie się kończy czy też gry). Nikt nie lubi być zmuszany do przerywania ulubionej czynności;
- polecenie wydajemy stanowczym, ale SPOKOJNYM GŁOSEM, w krótkiej formie (2,3 wyrazy), najlepiej bez partykuły “NIE”
- zamiast mówić czego nie wolno, mówcie co chcielibyście, żeby dziecko zrobiło, np.:
- przestań skakać na łóżku – stań na podłodze
- przestań rozmawiać – wyciągnij piórnik/zacznij pisać/popatrz na mnie
- nie gap się w okno – zacznij pisać
- nie krzycz – mów spokojnie
- nie baw się widelcem – jedz z talerza
Koniecznie rezygnujemy z:
- ironicznych pytań w stylu; “Ale masz porządek w swoim pokoju?”
- próśb: “Bardzo cię proszę, abyś zechciał …..”
Poproś dziecko, by powtórzyło polecenie
- zapytaj dziecko: “Co masz zrobić? Powtórz”. Warto powtórzyć polecenie, ale tylko jeden raz.
Dopilnuj wykonania polecenia
- pozostań w pobliżu dziecka i sprawdź czy zastosowało się do twojego polecenia. Jeśli dziecko wykonało polecenie, wzmocnij je pochwałą. Jeśli nie wykonało polecenia zawsze zareaguj! – PRZYPOMNIJ ZASADĘ i po chwili WYCIĄGNIJ KONSEKWENCJĘ.
Przypomnienie zasady to nic innego jak powtórzenie dziecku naszych oczekiwań, zanim pojawi się niepożądane zachowanie lub tuż po tym, jak się pojawi.
Np.: “Maćku, jaka obowiązuje nas zasada dotycząca zabawy klockami?”
Dlaczego ważne jest przypominanie zasady?
Każde dziecko uczy się poprzez naśladowanie naszych działań i szybko się orientuje za co można uzyskać nagrodę, a za jakie zachowania spotka go kara. W pracy z dziećmi nie możemy oczekiwać, że dziecko się domyśli jak ma się zachować lub, że będzie o tym cały czas pamiętać.
Kiedy uczymy dziecko nowej umiejętności powinniśmy mu powiedzieć CO ma zrobić i JAK ma to zrobić – często przy okazji omawiamy też zasady i tłumaczymy DLACZEGO należy ich przestrzegać, np. “Gdy masz niezawiązane buty, możesz się przewrócić, dlatego wiążesz buty” (później już tylko przypominamy ”wiążesz buty”).
Zanim pojawi się problem lub gdy pojawi się po raz pierwszy, staramy się dziecku wyjaśnić, czego od niego oczekujemy – nazywamy to WPROWADZENIEM ZASADY.
O sposobach wprowadzania zasad już wkrótce … 🙂
